Korte geschiedenis van Symbolisme

OORSPRONG VAN SYMBOLISME

 

Het symbolisme kwam in de 19e eeuw het meest tot ontwikkeling in gebieden van Europa waar katholicisme sterk was en industrialisering het meest tot bloei kwam.

 

Gustave Moreau, The Apparition, 1876, Jean Moréas (1846-1910)  introduceerde de term 'Symbolisme' op 18 september 1886 in zijn manifesto 'Le Symbolim. (cf. Gibson a, 1994, p.7)

Maar symbolisme kwam al 20 jaar eerder tot ontwikkeling door Gustave Moreau met zijn schilderijen vol religieuze symboliek, ook wel de echte oorsprong van symbolisme genoemd. De symboliek van katholicisme was voornamelijk in de Renaissance een vorm van communicatie waarin kunst voor het geheel alleen maar draaide om religie. Later pas nam het de vorm van commentaar aan op de academisch erkende kunststroom Realisme. In Frankrijk was het Realisme in de 19e eeuw een zaak van republikeinse en wereldse schilders; het was de uiting van een sociaal bewustzijn dat verbonden was met de werkelijke vragen van het leven van alledag (Gibson b, 1994, p.8)

 

 

 

Franse dichters, 'les poétes maudits', waren de eerste die een idealistische schrijfstijl van dichten ontwikkelde, als een commentaar op Naturalisme en Realisme. (cf. website) Maar niet alleen commentaar op deze twee kunststromingen vlamde de Symbolisten tot tegenslag.

De immense verandering die de industriële Revolutie teweegbracht, leidde dus tot een botsing tussen traditionele, symbolische weergave en de nieuwe realiteit, die van heel andere waarde uit ging. (Gibson a, 1994, p.12) In Frankrijk en Engeland deed wetenschappelijke logica, industrie en handel de praktische behoeftes van de maatschappij en de individueel verlangens voor macht bevredigde. Kunstenaars wilde henzelf hiervan distantiëren, want zij geloofden dat deze nieuwe vorm van denkwijze door de maatschappij een verlies zou brengen aan de waarde en betekenissen van morele tradities binnen hun cultuur. Religie, de macht van katholicisme, werd in twijfel gebracht en oude culturele stelsels van Europa zouden verloren gaan. In de kunst van Symbolisme betreurde de kunstenaars dit verlies en bekritiseerde ze de maatschappij(cf. Gibson, 1994)

 

 

In Engeland was het niet zozeer een commentaar op de industrie, maar een eerbetoon aan de Schepper door natuur zo trouw mogelijk na te bootsen. (Gibson, 1994, p.8)

De Engelse prerafealiesten l, waaronder John Everett Millais (1829-1896) en Dante Gabriel Rossetti (1828-1882), trokken inspiratie uit de renaissance en de Engelse middeleeuwse erfenis in vorm van sprookjes, literatuur en Keltische legendes. Hoewel hier wel benoemd, een schilder die Bijbelse of mythologische onderwerpen kiest, is niet automatisch een symbolische kunstenaar. Maar wat is Symbolisme dan precies? Elke symbool verwijst immers naar een afwezig realiteit. In de wiskunde duidt het een grote eenheid aan. In de godsdienst, de poëzie of beeldende kunst tracht het onbekende kwaliteit of waarde tastbaar te maken (Gibson a, 1994, p.20)

 

 

Kunstenaars waren trouw aan het tonen van onderwerp en narratief op de voorgrond. Symbolen, vooral in de katholicisme, waren toen een manier van communiceren en aanwezig om de onderwerp te verduidelijken. Met de stroom Symbolisme kwam het onderwerp en narratief in de achtergrond en soms zelfs afwezig. De boodschap is verborgen en is vaak te herkennen aan de abnormaliteit dat werd geportretteerd tegenover de wereldse werkelijkheid. In literatuur vorm kennen we het als de gezegde “Tussen de regels door lezen”. Maar er is ook verwarring tussen Symbolisme en Symboliek. Met symboliek verstaan wij de leer van de symbolen.

 

 

Met symbolisme, dat ten onrechte vaak met symboliek identiek word geacht, duiden wij het historisch verschijnsel aan, dat zich, globaal genomen, van 1885 tot 1900 in de literatuur en in de beeldende kunsten manifesteert en dat bepaalde karakteristieken heeft, waarvan wij de voornaamste reeds noemde.(Spaanstra-Polak. 1955, Blz 20.) 

 

 

Met andere woorden, symbolieken zijn globaal herkenbare symbolen met elk een vaste betekenis of aanduiding.  Zoals een hartje voor liefde en schedel of bliksemschicht voor gevaar. Maar met symbolisme kan er in literatuur of beeldende kunst verschillende dingen worden geïnterpreteerd en heeft daardoor nooit een vaste betekenis. Voor de toeschouwer en als de kunstenaar zelf.

 

 

De stroming van het Symbolisme word gevormd door cirkels die min of meer over elkaar liggen. (Gibson, 1994, p.35) Het werd voor sommige kunstenaars een regel dat een kunstwerk van Symbolist geen uitleg mocht hebben. Het moest een gevoel zijn, een waarneming, een interpretatie dat de kunstenaar, of schrijver, heeft kunnen weergeven in zijn werk zonder enige uitleg over de ware betekenis. Wanneer dit was behaald, dan is de Symbolist geslaagd in zijn werk. Hoewel een titel de indicatie voor de kunstwerk de motief kan verraden, meer kan er niet over worden verteld.

 

 

‘… giving no message at all to one, can inadequate conception to another, the full significance of the artists own mind to a third, and telling their story to all, without any help or interpretation from the painter, as would be the case if he were dead.(Symbolist art. Lucie-smith Blz 50)

 

 

De stromingen symbolisme, romantisme en surrealisme zijn deze cirkels. Symbolisten wilde de realiteit van een nieuwe wereld bestrijden met fantasie en droomwerelden. De praktische maatschappij zat er niet meer zo zeer op te wachten en bekritiseerde de symbolisten als “... zachtaardige dromers die niets afwisten van actuele en essentiële vragen.”

Maar Symbolisme behield nog hun populariteit, want ook al was het een tijd waarin het sciëntisme en positivisme geloofden in de komst van een beter, op de rede en techniek gebaseerde wereld, betreurden veel mensen het verlies van iets goeds. De oude waarde en betekenissen (cf. Gibson, 1994, p.17) Daar kwam verandering in wanneer de Eerste wereldoorlog begon op 28 juli 1914. De Symbolisten geen toevlucht meer vinden in de tradities en waarde van het verleden. Ook al was er een wapenstilstand in November 1918, de Verdrag van Versailles werd pas getekend in1919. De oorlog was over en ook de visie van de Symbolisten. De harde klap van de oorlog liet de maatschappij kijken naar de toekomst, liever dan het verleden.

 

 

De symbolische idealisering verloor zijn kracht; de surrealisten wonnen terrein.(Gibson, 1995 p.213). De modernisten, Futuristen en Surrealisten waren al in opkomst tijdens de tijd van romantisme en symbolisme. Ook symbolisten gingen een andere weg te in hun kunst en loopbaan. Dadaïsme en Surrealisme nam hierdoor ook veel kenmerkend en karakteristieke over van Symbolisme, maar de kunststroom Symbolisme drong rond de jaren 20 in vergetelheid. Symbolisme blijft een erkende kunststroom in de kunstgeschiedenis. Maar meningen, vooral onder kunstcritici, blijven erover verdeeld; Latere kunstcritici vonden het lastig de voorgaande stroming van het Symbolisme te beoordelen: naar welke maatstaven konden ze, in een tijd van distantiëring en cynisme, deze verhalende en vaak sentimentele kunst meten?  (Gibson a, 1994, p.8)

Het benoemde distantiëring en cynisme werd het meest gevoeld onder de kunstenaars, schrijvers en dichters. Maar waar kwam het vandaan?

 

 

 

 

Deze vraag zal ik beantwoorden in mijn tweede blog over Historische kunstenaars, auteurs, componisten en dichters van de Symbolisme beweging.

 

 

 

Literatuur/boeken

Gibson. M. (1996 vertaling). Symbolisme. Vert. R. de Boer. Keulen: Taschen/ Libero. (1984)

Lucie-smith. E. (1972). Symbolist Art. London: Thames and Hudson

Cousins. M. (2004). Close-up: wereldgeschiedenis van de film. Vert. Ginneken. C. Houten: Van Holkema & Warendorf, cop.

Spaanstra-Polak.B. (1955). Het symbolisme in de Nederlandse schilderkunst 1890 – 1900. A’dam: Mart Spruijt bv.

Fliedl G. (?) Gustave Klimt. Taschen

 

Website

http://tvtropes.org/pmwiki/pmwiki.php/Main/RuleOfSymbolism

http://www.encyclopedia.com/article-1G2-3279300039/symbolism.html

http://www.frankwbaker.com/symbolism.html

http://www.justeffing.com/2008/01/24/film-theory-image-systems-and-symbolism/

http://www.artcyclopedia.com/history/symbolism.html

http://www.tendreams.org/symbolism-art.htm

http://digitalcommons.unl.edu/modlangfrench/28/

http://www.cartoonbrew.com/

http://literature.org/authors/shelley-mary/frankenstein/preface.html

http://www.wisegeek.com/what-is-the-difference-between-a-metaphor-and-a-symbol.html

http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/fantasy/

http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/salondelarosecroix/arthistory_rosecroix.html

http://www.theparisreview.org/blog/2014/04/10/in-extremis/

http://www.britannica.com/art/Symbolism-literary-and-artistic-movement

http://gallery.sjsu.edu/paris/symbolism/mystics.html

http://www.e-flux.com/journal/josephin-peladan-a-proto-curator/